درمان کم خونی و فقر آهن

آهن‌ بدن چیست؟

به ماده ی معدنی موجود در خون که در انتقال اکسیژن نقش مهمی را ایفا می کند آهن می گویند.

برای تامین انرژی لازم در زندگی روزمره انتقال دادن اکسیژن و کربن دی اکسید بسیار مهم است.

مواد غذایی چون گوشت قرمز و کله پاچه منبعی غنی از آهن می باشند که با خوردن آنها میزان آهن مورد نیاز بدن تامین میشود‌.

در زمان خونریزی، تعریق بدن و از بین رفتن سلول های موجود در روده، آهن از بدن دفع میشود‌.

بیشتر جمعیت جهان با مشکل کمبود آهن مواجه هستند و این کمبود در زنان بیشتر از مردان وجود دارد.

در صورت نداشتن آهن در بدن، فقر آهن و کم خونی به وجود می آید.

کم خونی فقر آهن روی گلبول های قرمز تاثیر می گذارد و یک اختلال خونی را به وجود می آورد.

نداشتن میزان آهن کافی برای ساختن هموگلوبین فقر آهن را در پی دارد.

به ماده ی پروتئینی موجود در گلبول قرمز که وظیفه ی انتقال اکسیژن به قسمت های مختلف بدن را بر عهده دارد هموگلوبین می گویند.

نقش آهن در بدن

از مهم ترین وظایف آهن در بدن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وظیفه ی انتقال اکسیژن در بدن با آهن است.
• در ساختن پروتئین میوگلوبین مشارکت می کند.
• وظیفه ی مشارکت کردن در ساختن آنزیم های بدن
• به سیستم ایمنی بدن و مبارزه کردن با عفونت ها کمک می کند.

رابطه ی بین کمبود آهن و کم خونی

بیماری کم خونی در بسیاری از مردم جهان دیده میشود و اصلی ترین دلیل آن فقر آهن و کمبود آهن می باشد.

کمبود آهن باعث کم شدن دامنه ی تمرکز و توجه میشود و پیشرفت آن حتی باعث کم شدن هوش ذهنی (IQ) در کودکان میشود.

کودکان، نوجوانان و زنانی که در سن تولید مثل هستند بیشتر از بقیه امکان ابتلا به فقر آهن را دارند چون به سطح آهن بالایی را برای بدن خون احتیاج دارند ولی میزان جذب آهن آنها معمولا کمتر از حد نیاز است‌.

همچنین افراد گیاهخوار در مقایسه با بقیه بیشتر در معرض فقر آهن هستند.

چون آهن غیر هِم موجود در مواد غذایی آنها میزان جذب پایینی دارد‌ بنابراین باید ۲ برابر گوشتخواران در وعده های غذایی خود آهن دریافت کنند‌.

علائم داشتن فقر آهن

این بیماری در زمان خفیف بودن علائم مشخصی از خون نشان نمی دهد و تنها با آزمایش می توان متوجه وجود آن شد.

چنان چه سطح MCH موجود در خون کم باشد نشان دهنده فقر آهن و کم خونی است.

چنان چه میزان فقر آهن و کم خونی زیاد شود علائم زیر را از خود نشان می دهد:

• داشتن ضعف و بی حالی و خستگی زیاد از حد
• داشتن پوستی رنگ پریده
• داشتن نفس تنگی
• وجود سرگیجه
• داشتن سردرد های زیاد
• داشتن حس سبکی در سر
• بی میل بودن به غذا مخصوصا در کودکان
• وجود درد در قفسه ی سینه
• داشتن ناخن هایی که شکننده هستند.
• داشتن ضربان قلب تند
• داشتن میل زیاد به خوردن خاک و نشاسته و یخ که این مورد پیکا می گویند.
• سرد بودن دست ها و پاها
• داشتن حس سوزن سوزن در پاها

زمان وجود فقر آهن، فرد احساس سرگیجه، سردرد و سبکی در سر را دارد و دلیل آن رسیدن اکسیژن کم به مغز می باشد که به خاطر فقر آهن پیش می آید.

برای کم کردن این عوارض باید رژیم غذایی غنی از آهن را داشت و گوشت قرمز و جگر و غلات غنی شده را مصرف کرد و میزان مصرف مایعات را بالا برد و استراحت و خواب خوبی را هم در کنار این رژیم غذایی فراهم کرد.

علائم کم خونی و فقر آهن در مردان

مردانی که بالغ هستند و سنی بالای ۱۹ سال دارند باید هر روز به میزان ۸ میلی گرم آهن را مصرف کرده تا آهن بدنشان تامین شود.

از علائم کم بودن آهن در بدن مردان می توان موارد زیر را نام برد:

• وجود خستگی بیش‌ از حد در آنها
• داشتن ضعف و بی حال بودن بدن
• داشتن رنگ پریدگی در پوست
• وجود مشکلات قلبی
• داشتن درد در قفسه ی سینه
• تعریق زیاد
• داشتن حس سوزن سوزن در پاها

علائم و عوارض فقر آهن و کم خونی برای نوجوانان

نوجوانان در رده ی سنی ۱۴ سال الی ۱۸ سال باید هر روز به میزان ۱۱ تا ۱۵ میلی گرم آهن را مصرف کنند که در صورت ابتلا به فقر آهن علائم زیر در آنها دیده میشود:

• وجود سردرد، سرگیجه و احساس سبکی در سر
• داشتن ضعف و بی حال بودن بدن
• بی اشتهایی و میل نداشتن به غذا
• سرد بودن دست ها و پاها
• نفس تنگی
• داشتن رنگی پریده در پوست
• داشتن احساس خستگی زیاد

آیا فقر آهن خطرناک است؟

این بیماری به تنهایی خطرساز نیست ولی در صورت درمان نشدن باعث به وجود آمدن مشکلاتی برای فرد میشود.

درمان نشدن این بیماری باعث بی قرار شدن پاها، خستگی زیاد از حد، مشکلات قلبی، تاخیر در رشد و ایجاد عوارض در بارداری میشود.

انواع آهن موجود در بدن

رژیم غذایی شامل دو نوع آهن میشود کا عبارت هستند از:

آهن هِم

این آهن را می توان در داخل بافت های حیوانی چون گوشت گاو، مرغ و ماهی (ماهی های هالیبوت، پرچ، آزاد و ماهی تن) و بره پیدا کرد.

جگر و کله پاچه (زنان بارداری که دچار فقر آهن هستند کله پاچه را به دلیل داشتن ویتامین A زیاد نباید مصرف کنند)، صدف و خرچنگ سرشار از آهن هِم هستند.

این آهن ها توسط بدن به خوبی جذب میشوند.

آهن غیر هِم

این آهن علاوه بر اینکه در بافت های حیوانی وجود دارد در محصولات گیاهی چون عدس و لوبیا، غلات صبحانه و غلات غنی سازی شده ، میوه های خشک نیز یافت میشود‌. از جمله منابع گیاهی که آهن غیر هِم دارند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

سبزیجات با برگ تیره چون کلم بروکلی، آلو و زردآلو، کشمش، دانه ها، نخود و غلاتی که با آهن غنی شده اند چون برنج و گندم و جو، پاستا و همچنین نان

میزان جذب آهن از رژیم غذایی توسط بدن

با توجه به میزان ذخیره ی آهن بدن، بدن آهن موجود در مواد غذایی را جذب می کند‌.

بدنی که سالم است ۱۸ درصد آهن از غذاهای حیوانی و ۱۰ درصد را از غذاهای گیاهی جذب می کند.

البته امکان دارد با وجود داشتن رژیمی غنی از آهن بدن میزان آهن کمتری را از غذاها جذب کند.

از عواملی که در جذب آهن موثر هستند می توان میزان ذخیره شدن آهن در بدن را نام برد‌.

آهن در بدن، در کبد ذخیره میشود‌ اگر میزان ذخیره سازی آهن زیاد باشد بدن آهن کمتری را از رژیم غذایی شما دریافت می کند و در نتیجه ی آن توانایی جذب آهن را برای بدن بالا می برد.

غذاهای مفید و مضر برای فقر آهن و کم خونی

مواد غذایی و نوشیدنی هایی وجود دارند که میزان جذب آهن را افزایش می دهند از جمله:

مصرف کردن ویتامین C موجود در سبزیجات و میوه ها

ویتامین C در جذب بهتر آهن غیر هِم تاثیر می گذارد و از جمله خوراکی های حاوی ویتامین C می توان به مرکبات، فلفل دلمه ای، توت فرنگی و هم چنین خربزه اشاره کرد.

با مصرف ۱۰۰ میلی گرم ویتامین C همراه با مواد غذایی می توان ۶۷ درصد جذب آهن را بالا برد پس بهتر است کنار غذای خود از مواد غذایی حاوی ویتامین C نیز استفاده کرد.

• مصرف همزمان مواد غذایی دارای آهن هِم دار و آهن غیر هِم چون مصرف گوشت قرمز و لوبیا با همدیگر
• پختن منابع گیاهی که حاوی آهن هستند می توان میزان آهن غیر هِم آنها را افزایش داد.
• مصرف غذاهای حاوی ویتامین A می توان میزان جذب آهن غذا را بالا برد.
  ویتامین A هم به جذب آهن کمک کرده و هم در رشد استخوان ها و تقویت سیستم ایمنی موثر است‌.

مواد غذایی حاوی بتاکاروتن هم در جذب آهن بسیار تاثیر گذار هستند.

بتاکاروتن ماده ای قرمز یا نارنجی رنگ است که در سبزیجات وجود دارد و به دلیل اینکه در بدن به ویتامین A تبدیل میشود اهمیت دارد.

از جمله مواد غذایی حاوی بتاکاروتن می توان به هویج، اسفناج، کدو، فلفل قرمز، زردآلو، پرتقال و هلو اشاره کرد‌.

با توجه به تحقیقاتی که صورت گرفته متوجه شدند که وجود ویتامین A باعث میشود که جذب آهن برنج تا ۲۰۰ درصد، گندم تا ۸۰ درصد و ذرت تا ۱۴۰ درصد افزایش یابد و در صورت وجود بتاکاروتن در غذاها میزان جذب آهن برنج تا ۳۰۰ درصد و گندم و ذرت را تا ۱۸۰ درصد می توان افزایش داد.

از جمله مواد غذایی و نوشیدنی هایی که میزان جذب آهن را کم می کنند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

غذاهای دارای فتیات‌

فتیات را در غذاهایی چون غلات کامل، سویا، حبوبات و مغزها و دانه های خوراکی می توان پیدا کرد.

فتیات در کم کردن جذب آهن بسیار تاثیر گذار است و حتی با مصرف میزان کمی از آن می توان باعث کاهش جذب آهن توسط بدن شد.

با اضافه کردن ۲ میلی گرم از این ماده غذایی به غذا، جذب آهن آن را تا ۱۸ درصد می توان کاهش داد.

اثر منفی این ماده غذایی را می توان با مصرف ویتامین C و گوشت از بین برد و خنثی کرد.

کلسیم از ماده هایی است که میزان جذب آهن را کاهش می دهد.

درست است که این ماده معدنی برای سالم ماندن استخوان ها بسیار دارای اهمیت است ولی مصرف آن می تواند جذب آهن را برای بدن کم کند.

با مصرف کردن ۱۶۵ میلی گرم از کلسیم، جذب آهن ۵۰ تا ۶۰ درصد کم میشود‌ پس بهتر است غذاهایی که غنی از آهن هستند را همراه با مواد غذایی حاوی کلسیم مصرف نکرد.

باید مصرف مکمل های آهن و کلسیم هم همزمان با هم صورت نگیرد و در فواصل زمانی مختلف مصرف گردد.

غذاهای دارای پلی فنول ها

پلی فنول ها در میوه جات، سبزیجات دانه دار و نوشیدنی های مختلف چون چای و قهوه یافت میشود‌.

ما همیشه این جمله را که نباید بعد و یا قبل از غذا چای مصرف کرد را شنیده ایم، این روزا در کنار چای، قهوه نیز بسیار مورد استفاده قرار می گیرد که هر دوی این ها دارای مقدار زیادی پلی فنول هستند و جذب آهن را مقدار زیادی کاهش می دهند به طور مثال با مصرف کردن یک فنجان چای سیاه، میزان جذب آهن ۶۰ تا ۷۰ درصد کم میشود‌.

بهتر است مصرف چای و قهوه بین وعده های غذایی صورت بگیرد و بین وعده ی غذایی و مصرف آنها چند ساعت فاصله بیفتد‌.

آیا دریافت آهن اضافی برای بدن خطر دارد؟

اثر آهن زیاد ناشی از مصرف مواد غذایی، خیلی کم ممکن است مضر باشد زیرا بدن از سیستم متعادل کننده برای جذب آهن بعد از مصرف مواد غذایی استفاده می کند تا فقط مقداری آهنی که بدن لازم دارد را جذب کند‌.

البته به دلیل مصرف زیاد مکمل های حاوی آهن ممکن است فرد با اوردوزهای مرگباری مواجه شود.

برخی بیماری ها چون هموکروماتوز باعث جذب زیاد آهن به وسیله ی نوعی ژن شده که موجب بالا رفتن آهن خون میشود.

از دیگر علت های بالا رفتن آهن بدن می توان انتقال خون به صورت مکرر، اختلالات متابولیکی و دوزهای بالای موجود در رژیم غذایی را نام برد.

مصرف زیاد آهن و انباشته شدن آن در کبد در بلند مدت باعث مشکلاتی چون آسیب رسیدن به کبد، بیماری قلبی و دیابت میشود.

پس باید حتما مصرف مکمل های آهن با تجویز پزشک صورت بگیرد و فرد نباید خودسرانه اقدام به مصرف آنها کند زیر عوارضی را برای وی در پی خواهد داشت.

مصرف مکمل های حاوی آهن

در صورت تجویز پزشک و مصرف مکمل های آهن باید به موارد زیر دقت کنید و آنها را در نظر داشته باشید:

• در صورت مصرف این مکمل ها امکان سیاه شدن و تیره شدن مدفوع وجود دارد.
• با مصرف مکمل ها امکان داشتن احساس تهوع و استفراغ وجود دارد.
• ممکن است باعث یبوست و یا اسهال برای فرد شود.
• مصرف این مکمل ها باید با معده خالی باشد.
• مکمل را باید طبق دستور پزشک مصرف کرد چون مصرف بیشتر از دوز مناسب بدن، ممکن است باعث مسمویت برای فرد شود.

چه صبحانه ای را برای کم خونی بهتر است مصرف کرد؟

بهتر است در اولین وعده ی غذایی روزانه مواد حاوی آهن را قرار داد تا میزان خون سازی بدن را بالا برد.

بهترین غذا برای وعده ی صبحانه جهت جبران کم خونی ارده شیره و حلوا ارده است.

چون در تولید این دو از کنجد استفاده شده است و کنجد حاوی مقدار زیادی آهن می باشد و به عنوان یک صبحانه غنی از آهن می توان آن ها را استفاده کرد.

ارده شیره نیز دارای مقدار زیادی کلسیم، منیزیم و آهن است که علاوه بر تاثیر گذاشتن روی کم خونی برای سلامتی فرد نیز بسیار مفید است‌.

کشمش، خرما و کنجد از جمله خشکبار هایی مفید برای کم خونی هستند که بهتر است در وعده ی صبحانه مورد استفاده قرار بگیرند.

در کنار استفاده از خشکبار ها بهتر است از آجیل هایی چون گردو و پسته نیز استفاده کرد و می توان با آنها معجونی تهیه کرد و در زمان صبحانه مورد استفاده قرار داد‌.

نکته ی دیگر اینکه بهتر است چای در وعده ی صبحانه استفاده نشود زیرا جذب آهن را کاهش می دهد.

عدس نیز جزو مواد غذایی است که می توان در وعده ی صبحانه استفاده کرد و غنی از آهن است.

مصرف عدسی همراه با آبلیمو باعث جذب بالای آهن برای بدن میشود.

نکاتی برای مبتلایان به کم خونی جهت جذب آهن کافی برای بدن

نکاتی که ارائه می دهیم به افراد مبتلا به کم خونی کمک می کند تا حداکثر آهن لازم را با مصرف مواد غذایی جذب کنند:

• با مصرف گوشت قرمز به صورت چند مرتبه در طول هفته می توان میزان کمبود آهن را برای افراد مبتلا به کم خونی جبران کرد زیرا گوشت قرمز منبعی غنی از آهن هِم است و خیلی راحت جذب بدن میشود.
• باید مصرف ماهی و مرغ را نیز به رژیم غذایی روزانه اضافه کرد و در طول هفته این ماده ی غذایی را که سرشار از آهن هِم است مصرف کرد تا کمبود آهن بدن تامین شود و کم خونی رفع شود.
• باید غذاهایی که سرشار از ویتامین C هستند را حتما مصرف کرد زیرا این مواد غذایی جذب آهن غیر هِم را در بدن افزایش می دهند. به عنوان نمونه می توان به مصرف لیمو همراه با سبزیجات اشاره کرد که باعث جذب بیشتر آهن موجود در سبزیجات میشود.
• چای و قهوه را نزدیک به وعده های غذایی خود مصرف نکنید زیرا جذب آهن غذا را کم می کند.
• چنان چه میزان گوشت و ماهی که مصرف می کنید کم است باید غذاهای دارای آهن غیر هِم را زیاد مصرف کرد تا میزان آهن مورد نیاز بدن تامین شود‌.

 سخن پایانی

کم خونی بیماری شایعی می باشد که به دلیل فقر آهن به وجود می آید.

جهت جبران کردن کم خونی ناشی از فقر آهن باید دانست که چه خوراکی هایی را باید برای جذب بیشتر آهن مصرف کرد و کدام خوراکی ها در جذب آهن موثر هستند.

اینکه خوراکی هایی که باعث کم شدن جذب آهن میشوند چه چیزهایی هستند و برای جبران این قضیه باید چه کارهایی را انجام داد تا میزان دریافت آهن مورد نیاز بدن را افزایش داد.

باز هم تاکید می کنیم که به هیچ وجه بدون مشورت با پزشک و به صورت خودسرانه اقدام به مصرف مکمل های دارای آهن نکنید و حتما زمانی که پزشک مصرف مکمل آهن را برای شما تجویز می کند اقدام به مصرف آنها کنید‌.